روزنامه سفر گیلان

کتاب روزنامه سفر گیلان به قلم ناصرالدین شاه قاجار،دربرگیرنده خاطرات سفر ناصرالدین شاه است به گیلان از 20 شوال تا 15 ذی الحجه 1286 مهشیدی (23 ژانویه تا 18 مارس 1870 میلادی)(3 بهمن تا 27 اسپند 1248 خورشیدی)
این کتاب نخستین بار به صورت دنباله دار در شماره های 71 تا 110 روزنامه ایران(زمان قاجار) به چاپ رسید.(دو سال پس از سفر ناصرالدین شاه به گیلان)

سفرها و سفرنامه های ناصرالدین شاه قاجار:

ناصرالدین­شاه قاجار که پادشاهی شکارچی، عاشق سیروسفر و گشت­ وگذار بود و بیش از نیم ­قرن بر مقدرات ایران حکمروایی کرده است، شخصاً به نگارش خاطرات خویش دست یازیده است. وی سه­ بار در سال­های 1290، 1295 و 1306 ه­.ق. به فرنگستان رفت و سفرنامه­ های خود را از لحظه­ی حرکت از تهران و گاهی چند روز قبل از حرکت تا زمان برگشت به تهران به رشته ­ی تحریر درآورد. خاطرات وی در سفر اول و دوم به خط خودش و در سفر سوم به تقریر وی و خط همراهانش از قبیل دختر خوش­ خط او فخرالدوله، البته تا مرز ارس، غلامحسین­ خان امی­خلوت، ابوالقاسم­ خان ناصرالملک، ابوالحسن­ خان فخرالملک و غیره نوشته شده است. او همچنین پیش از سفر به فرنگ در سال 1287 به عتبات عالیات سفر نمود و سفرنامه­ ی آن را از خود به یادگار گذاشت. وی افزون بر سفرهای خارج از کشور، در داخل نیز هیچ­گاه آرام و قرار نداشت و با اردویی به نام اردوی همایونی به سفرهای دور و نزدیک می­رفت و خاطرات سفر را با نثری ساده و روان به رشته­ ی تحریر درمی­آورد.

سفرهای مهم ناصرالدین­ شاه در داخل کشور عبارتند از:
دو سفر به خراسان در سال­های 1283 (در یادداشت اول کتاب سفرنامه خراسان، انتشارات فرهنگ ایران­زمین، 1354، سفر اول به خراسان 1286 ذکر گردیده است. روزنامه­ ی اخبار این سفر، به تحریر علی­نقی­ خان حکیم­الممالک انشاء و به­ خط علی­ اصغر در کارخانه­ ی آقامیرباقر طهرانی در 485 صفحه و چند تصویر کار میرزابزرگ غفاری به چاپ سنگی رسیده است.) و 1300 ه.ق. (در این سفر میرزاابراهیم­ آقا آبدار امین­ السلطان در راه وفات می­کند؛ شرح این سفر که به تحریر خود شاه است، توسط محمد­حسن­خان اعتماد­السلطنه به سال 1306 به­صورت چاپ­سنگی و خط خوش در دارالطباعه­ ی خاصه­ ی دولتی انتشار یافته و تجدید طبع آن به صورت لوحی (افست) در سال 1354 توسط انتشارات فرهنگ ایران­ زمین زیر نظر استاد ایرج افشار در اختیار علاقه­ مندان قرار گرفته است. تصاویر این سفرنامه اثر ابوتراب نقاش مشهور عصر ناصری است و یادگاری است ارجمند از شیوه ­ای که در عده­ ای از کارهای چاپی آن روزگار مرسوم و مطلوب بوده است.

(این سفرنامه هم از حیث اطلاعات تاریخی مربوط به دربار ناصری و آداب عصر او و هم از جهت جغرافیایی واجد فوائد است و به همین ملاحظه در سلسله کتاب­های عکسی و لوحی چاپ گردیده است)؛ دو سفر به گیلان در سال­های 1286 و 1304 ه.ق. که سفر دومی را تا قزوین ادامه داده و به علت برف و کولاک شدید ناتمام گذاشته و به تهران بازگشت؛ سفر به مازندران در سال 1292 ه.ق. و سفر به عراق عجم (ولایات مرکزی ایران) در سال 1309 ه.ق. علاوه بر سفرهای بلندمدت، پیوسته به­ خصوص در فصل تابستان به مناطق خوش­آب و هوای نزدیک تهران مانند فیروزکوه، شهرستانک، دوشان­تپه، جاجرود، کن و سولقان، آهار، شکراب و امثالهم به گشت­ وگذار می­پرداخت و شب و روز را در کوه و صحرا به­سر می­برد و در این مورد نیز متناوباً به درج خاطرات خود می­پرداخت.

افزون برموارد مذکور در فوق که مربوط به سفرنامه­ های منتشرشده­ی وی می­باشد، سفرهای دیگری به اقصی نقاط کشور داشته است که یا در اوایل پادشاهی او بوده و خاطرات خود را ننوشته و یا منتشر نشده است. ایشان علی­ الظاهر 7 سفر نیز به قم داشته است که 4 بار آن در خلال سفرهای دیگر و 3 بار فقط برای سفر به قم بوده است.